Αθήνα, Μητρόπολη κατά λάθος; II
Το ‘Αθήνα, Μητρόπολη κατά λάθος;’ παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα (CHEAPART και Bios) τον Απρίλιο-Μάιο του 2004 με τη συμμετοχή 27 σύγχρονων καλλιτεχνών, αρχιτεκτόνων, σκηνοθετών. Η δεύτερη έκθεση πραγματοποιείται στο Βόλο, στο Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο ντε Κίρικο. Μέσα από τις εκθέσεις αυτές, η ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια Ολινκα Μηλιαρέση Βαρβιτσιώτη στοχεύει στη δημιουργία διαλόγου και τη σκιαγράφηση της νέας μητρόπολης των Αθηνών.
“Η ιστορία των πόλεων είναι η ιστορία της ανθρωπότητας. Στην μορφή των πόλεων, στις παλιότερες ή τις καινούριες πόλεις, διαβάζει κανείς τα κίνητρα, τις σκέψεις και τις λύσεις. Στοργή, σεβασμό, τάξη, θάρρος, έμπνευση, πίστη, άλλοτε πάλι, μικροπρέπεια, εγωισμό, άγνοια κι ασέβεια. Υπάρχουν πόλεις που η οργάνωσή τους, η μορφή τους, ο ρυθμός τους, δημιουργούν την πεποίθηση του μεγαλείου, της υπερηφάνειας, της χαράς, της αφοσίωσης στην κοινωνική ομάδα και τη φύση, άλλες στη θέα τους προκαλούν φόβο, ταραχή, απελπισία”.
(Αριστομένης Προβελέγγιος: Το πνεύμα της πόλης, Αθήναι, 1974 σ. 29)
H απεικόνιση και η επαναπραγμάτευση του αστικού τοπίου, της κουλτούρας και των κατοίκων του, ήταν πάντα ένα από τα πιο πολυσυζητημένα θέματα του μοντερνισμού το οποίο βρήκε συνέχεια στη μεταμοντέρνα τέχνη και φιλοσοφία αφού οι πόλεις είναι ζωντανοί οργανισμοί και αλλάζουν συνέχεια μέσα στο χρόνο. Η μεταμόρφωση και η ραγδαία μετάλλαξη μιας πόλης όπως η Αθήνα από Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα με έντονη σύγχρονη δραστηριότητα, μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά και παραδοσιακό αρχιτεκτονικό ιστό, σε μητρόπολη και οικονομικό - πολιτιστικό κέντρο της Ανατολικής Ευρώπης, είναι ένα από τα παραδείγματα αυτής της εμβληματικής και παγκόσμιας τάσης.
Η Αθήνα αλλάζει τα τελευταία χρόνια πιο γρήγορα από εμάς. Το Ολυμπιακό έτος 2004 βρίσκει την Αθήνα να γίνεται μητρόπολη, να μεταμορφώνεται σε μία μεγαλούπολη, με πόλεις μέσα στη μεγάλη πόλη, πολύχρωμη, πολύγλωσση, αντιφατική. Η έκθεση εξετάζει το θέμα της ταχύτατης μεταμόρφωσης της Αθήνας σε μητρόπολη και ερευνά το κατά πόσο η αλλαγή αυτή ήταν συγκυριακή ή προγραμματισμένη και κατά πόσο είναι απόρροια διαφόρων κοινωνικών και πολιτικο-οικονομικών αλλαγών στον χάρτη της Ευρώπης. Το ιδεολογικό πλαίσιο της έκθεσης έχει τρεις θεωρητικούς άξονες: αρχιτεκτονικό - κοινωνικό - ψυχολογικό. Οι τρεις αυτοί παράμετροι, είναι πιστεύω οι πιο καθοριστικοί για την καταγραφή και εξέταση του φαινομένου της μεταμόρφωσης και του μετασχηματισμού της πόλης και των κατοίκων της.
Η αρχιτεκτονική προσέγγιση εξετάζει κατ’ αρχάς την αλλαγή της εικαστικής μας ταυτότητας, την ισορροπία μεταξύ του κλασικισμού και του μεταμοντερνισμού μέσα από τα κτίρια του Δρ Δημήτρη Πορφύριου. Κατά δεύτερον σχολιάζει την μετατροπή του Αττικού Λεκανοπεδίου σ' ένα απέραντο εργοτάξιο με έργα ανάπλασης και υποδομής. Τέλος θίγει το θέμα της μητροπολιτικής εξάπλωσης, της αδιάκοπης επέκτασης της τσιμεντένιας μάζας της Αθήνας, και την αποπεριθωροποίηση περιοχών, π.χ. του Υμηττού, όπως αναλύει ο καθηγητής Ζήσης Κοτιώνης στο project του «Υμηττός». Η κοινωνική προέκταση αναλύει το γεγονός της ύπαρξης νέων κοινωνικών ομάδων, αλλοδαπών ή μεταναστών, νόμιμων ή μη και την πιθανή ή όχι ενσωμάτωσή τους στην νεοελληνική κοινωνία. Θεματογραφία με την οποία ασχολείται και αναλύει ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Γιάνναρης στην αριστουργηματική του ταινία «Στην άκρη της πόλης». Η Ελένη Τζιρτιλάκη τους ονομάζει εκ-τοπισμένους καθώς σχολιάζει την κατοίκηση των προσφύγων/μεταναστών σε δημόσιους χώρους π.χ. πλατείες, πάρκα. Οι μετανάστες ή οι αλλοδαποί δεν είναι ατραξιόν, ζουν ανάμεσά μας. Ζητούν την αποδοχή μας και την ενσωμάτωση στην ελληνική κοινωνία. Ο διαχωρισμός και η περιθωριοποίηση δεν αποτελούν λύση. Ο ψυχολογικός άξονας, απόρροια των δύο παραπάνω, θέτει το θέμα της πίεσης που δέχεται ο/η κάτοικος μιας πόλης που βρίσκεται στο στάδιο της μετάβασης σε μητρόπολη. Τον προβληματισμό αυτό αναλύει και η ταινία του Αλέξανδρου Βούλγαρη. Η ιλιγγιώδης ταχύτητα και εξέλιξη της πόλης της Αθήνας, η αλλαγή των παραστάσεων, των οικιστικών ταυτοτήτων των περιοχών, ο αποπροσανατολισμός, η εισροή νέων εθνικοτήτων έχουν σαν αποτέλεσμα την αίσθηση της προόδου αλλά πυροδοτούν και αισθήματα αστάθειας και αβεβαιότητας στο νεοέλληνα όπως θα αναλύσει ο Αθανάσιος Αλεξανδρίδης, Παιδοψυχίατρος, Ψυχαναλυτής και η Ψυχολόγος Αμαλία Ατσαλάκη.
Ολινκα Μηλιαρέση Βαρβιτσιώτη
Επιμελήτρια - Ιστορικός Τέχνης
Οργάνωση ο Δήμος Βόλου - Φαίη Τζανετουλάκου.
Συμμετέχουν: Δήμητρα Βάμιαλη, Κωστής Βελώνης, Γιώργος Γεωργακόπουλος, Δημήτρης Γεωργακόπουλος, Νίκος Γιαβρόπουλος, Μπάμπης Δερμάτης / Μάρθα Τσιάρα, Μάρθα Δημητροπούλου, Μιχάλης Ηλιού, Γιάννης Θεοδωρόπουλος, Λίνα Θεοδώρου, Κωστής Ιωαννίδης, Κωνσταντίνος Κακανιάς, Φωτεινή Καπίρη, Μαρία Κόντη, Χάρης Κοντοσφύρης, Σία Κυριακάκου, Γρηγόρης Λαγός, Γιώργος Λυντζέρης, ʼννα Μανέτα, Ζάφος Ξαγοράρης, Μαρία Παπαδημητρίου, Τάσος Παυλόπουλος, Μάνθος Σαντοριναίος, Νίκος Τρανός, Δημήτρης Τσουμπλέκας, Λάμπρος Ψυρράκης, Αλέξανδρος Ψυχούλης
Αρχιτέκτονες:
Δρ. Δημήτρης Πορφύριος, Αστικό Κενό, Πάνος Κούρος, Δήμος Δημητρίου, Ζήσης Κοτιώνης, Νίκος Καζερός, Ελένη Τζιρτζιλάκη, Γιώργος Τζιρτζιλάκης
Σκηνοθέτες:
Τάσος Μπουλμέτης, Κωνσταντίνος Γιάνναρης, Αλέξανδρος Βούλγαρης
Παιδοψυχολόγοι:
Δρ. Αθανάσιος Αλεξανδρίδης, Δρ. Αμαλία Ατσαλάκη
Διάρκεια: 30.6 - 21.7.2004
Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο ντε Κίρικο
Μεταμορφώσεως 3, Βόλος
